Exploitatie
Boomgericht bosbeheer, waarop de focus lag binnen eco2eco, kenmerkt zich door een gevarieerd bosbeeld met onder andere toekomstbomen, verjongingsplekken en habitatbomen, intiem bij en door elkaar. Dit vraagt bij dunning of eindkap om een doordachte organisatie van de exploitant, een goede begeleiding én voorafgaand een duidelijke markering van de toekomstbomen door de beheerder. Een combinatie van twee technieken, machinaal en manueel, is onvermijdelijk.
Vaste dunningspaden en oogst
Belangrijk aandachtspunt zijn dunningspaden, oftewel ruimingspistes. Door gebruik te maken van vaste dunnningspaden/ruimingspistes is het mogelijk de schade door het berijden van bosopstanden te beperken; er wordt immers alleen nog gereden op de aangewezen dunningspaden. Dit heeft een positief effect op de bodem van de rest van de opstand, die de tijd krijgt om te herstellen. Bovendien leidt een doelmatige inrichting van de oogstinfrastructuur tot efficiënter werken.
Harvesters hebben doorgaans een reikwijdte van maximum 10 meter. Bij pistes/dunningspaden om de 40 meter (in plaats van de vaak gebruikelijk 20 m) moet men bomen buiten de reikwijdte daardoor manueel naar de piste toe vellen. Bij jong hout is het noodzakelijk om het hout richting de piste te lieren of te slepen.
Bomen binnen de reikwijdte van de harvester (ook wel kraanzone genoemd) en erbuiten worden niet gelijktijdig geoogst. Wanneer men eerst de bomen buiten de reikwijdte van de harvester velt, kan één doorgang van de harvester volstaan om zowel de verste manueel gevelde bomen verder op te werken als de bomen dichtbij te vellen en op te werken. Ook kan men dan de geschalmde of gebleste bomen binnen de reikwijdte gebruiken bij het lieren, om tegen te draaien of om de katrol te bevestigen. Een derde voordeel is dat het lieren niet gehinderd wordt door resthout van het vellen van dichterbij staande bomen. Vellen met de kronen in de richting van de ruimingspiste maakt werken met de lier onnodig. Een nadeel is wel, dat de harvester de stammen eerst “door moet trekken” om ze vervolgens op te werken in de juiste richting.
Aanleg dunningspaden
Vaste ruimingspistes zijn in het bos aangeduid met verfmarkeringen. De beheerder dient voorafgaand aan een exploitatie de paden na te lopen en te markeren. Het uitzetten van nieuwe ruimingspistes is dus soms een tijdrovende activiteit voor de beheerder. Een heel simpel lijkend aspect hierbij is het aanhouden van een rechte lijn. Dit blijkt in de praktijk toch niet zo simpel te zijn.
Wat als deze handeling niet meer nodig zou zijn? Dat is de opzet van het werken met de richtpuntlaser. Deze laser gaat mee met de harvestermachinist. Aan de bosweg wordt een tripod met daarop de laser gepositioneerd. Vervolgens stelt men de azimut in volgens de instructies van de beheerder. De laserstraal wijst nu de kaarsrechte richting aan van de ruimingspiste. De harvester hoeft nu dus alleen de bomen op deze lijn te vellen, zonder dat ze gemarkeerd hoeven te zijn. Op de harvester is een ontvanger geïnstalleerd die het lasersignaal kan detecteren. De laser is zo tot 350 meter ver detecteerbaar. Voorwaarde is wel dat de lichtstraal niet geblokkeerd wordt.
Bij de aanleg van ruimingspistes kan de locatie van oude en dode bomen ook invloed hebben. Deze dragen bij aan de biodiversiteit in het bos doordat ze nestgelegenheid bieden aan vogels, een bron van voedsel zijn voor insecten etc. Binnen eco2eco besteden we aandacht aan de mogelijkheid van vaste dunningspaden waarbij tegelijkertijd de locatie van deze oude en dode veteraanbomen binnen de bosopstand met GPS vastgelegd en dus beschermd kan worden.
Voorwaarden om met de richtpuntlaser te werken
Na de eerste ervaringen bleek dat deze werkwijze wel extra vaardigheid (en geduld) van de harvesteroperator vereist. Bovendien voegde de knikbesturing van de machine een extra moeilijkheid toe. Dat doet vermoeden dat de lasertechniek in combinatie met een vaste trekker, bijvoorbeeld bij klepel- of bosfreeswerken in jonge opstanden, vlotter zal verlopen dan met een harvester. Ten slotte lijkt de meerwaarde van de laser vooral te vinden in voldoende groot, goed ontsloten en ‘regelmatig’ bos. Veel obstakels in het terrein bemoeilijken de inzetbaarheid van dit toestel.
Moderne technieken
Tijdens eco2eco is geëxperimenteerd met de combinatie van een 4G-tablet, met een externe GPS (een Juniper GNNS ontvanger). Hiermee was het mogelijk tot 1 meter nauwkeurigheid te bereiken in het bos! Een veelbelovend aspect is dat men de externe GPS ook met een smartphone via Bluetooth kan verbinden. Vervolgens is het mogelijk om met een geo-app op de smartphone punten en lijnen ook zeer nauwkeurig te positioneren.
De beheerder heeft dan nog steeds de keuze om ruimingspistes af te lopen en de bomen te markeren op de piste of niet. Op voorhand zou men bijvoorbeeld met behulp van geosoftware (QGis, ArcGis, …) tracks kunnen creëren en uitlezen in een shape-file. Deze kan men dan inlezen in sommige boordcomputers van harvesters. Een tablet meegeven met de exploitant is ook een optie. Zodoende kan de harvester deze track met behulp van GPS ook nauwkeurig volgen. Op die manier kan men de machinist op de hoogte brengen wanneer hij in de buurt is van belangrijke ecologische elementen zoals beschermde flora, fauna, een veteraanboom of een waardevolle toekomstboom. Op dit moment is meestal alleen een papieren kaart in de machines aanwezig.
De Vertex Laser Geo is de nieuwste versie van de eerder bekende hypsometer onder dezelfde naam (om boomhoogtes te meten). Deze is in staat om niet alleen hoogtes te meten, kroonomtrekken en volumes te berekenen, maar ook afstanden (ultrasoon) en GPS-locaties te registreren. Zo kan men met dit toestel ook ruimingspistes uitzetten, met verf markeren en digitaal registreren in één handeling!
Kennis
De leerpunten uit de experimenten in eco2eco komen samen in een praktische handleiding voor bosbeheerders. Bosbeheerders krijgen tips voor efficiënte exploitatiemethoden, waarbij aandacht is voor de bescherming van ecologische elementen aanwezig in het bos. Ook artikelen in vakbladen hebben bijgedragen aan de verspreiding van de nieuwe kennis.
