Themadag ‘Ruimingspistes: hout netjes uit het bos halen!’ een succes!

Op 13 december 2017 ontmoetten een 35-tal Nederlandse, Vlaamse en Waalse bosbeheerders elkaar in Houthalen voor deze themadag.  De dag was georganiseerd door eco2eco partner Inverde met als doel ervaringen en kennis uit te wisselen. Met een grote opkomst, volop te zien, te leren en te bespreken, was het zondermeer een geslaagde dag.

Ruimingspistes zijn gereserveerde, vooraf aangewezen, stroken in het bos, met een breedte van 3-4 meter, die aansluiten op het boswegennetwerk. Bij het oogsten van hout rijden machines uitsluitend op deze paden. Daarbuiten worden kabels, kranen of trekpaarden gebruikt om het hout te verplaatsen. Ondanks dat dit in onze buurlanden geen nieuw fenomeen is, blijkt de toepassing ervan in het bosbeheer toch nog regelmatig op belemmeringen te stuiten. We bekeken allerlei technieken, die we kort voor u samenvatten.

Boomgericht bosbeheer vraagt om andere aanpak bosexploitatie

Boomgericht bosbeheer, waarop de focus ligt binnen eco2eco, kenmerkt zich door een gevarieerd bosbeeld met onder andere toekomstbomen, verjongingsplekken en habitatbomen, intiem bij en door elkaar. Dit vraagt bij dunning of eindkap om een doordachte organisatie van de exploitant, een goede begeleiding én voorafgaand een duidelijke markering van de toekomstbomen door de beheerder. Een combinatie van twee technieken, machinaal en manueel, is onvermijdelijk.

Harvesters hebben doorgaans een reikwijdte van maximum 10 meter. Bij pistes om de 40 meter moet men bomen buiten de reikwijdte daardoor manueel naar de piste toe vellen. Bij jong hout is het noodzakelijk om het hout richting de piste te lieren of te slepen.

Bomen binnen de reikwijdte van de harvester (ook wel kraanzone genoemd) en erbuiten worden niet gelijktijdig geoogst. Wanneer men eerst de bomen buiten de reikwijdte van de harvester velt, kan één doorgang van de harvester volstaan om zowel de verste manueel gevelde bomen verder op te werken als de bomen dichtbij te vellen en op te werken. Ook kan men dan de geschalmde of gebleste bomen binnen de reikwijdte gebruiken bij het lieren,  om tegen te draaien of om de katrol te bevestigen. Een derde voordeel is dat het lieren niet gehinderd wordt door resthout van het vellen van dichterbij staande bomen. Vellen met de kronen in de richting van de ruimingspiste maakt werken met de lier onnodig. Een nadeel is wel, dat de harvester de stammen eerst “door moet trekken” om ze vervolgens op te werken in de juiste richting.

Uitzetten van ruimingspistes met behulp van een richtpuntlaser

Vaste ruimingspistes zijn in het bos aangeduid met verfmarkeringen. De beheerder dient voorafgaand aan een exploitatie de paden na te lopen en te markeren. Het uitzetten van nieuwe ruimingspistes is dus soms een tijdrovende activiteit voor de beheerder. Een heel simpel lijkend aspect hierbij is het aanhouden van een rechte lijn. Dit blijkt in de praktijk toch niet zo simpel te zijn.

Wat als deze handeling niet meer nodig zou zijn? Dat is de opzet van het werken met de richtpuntlaser. Deze laser gaat mee met de harvestermachinist. Aan de bosweg wordt een tripod met daarop de laser gepositioneerd. Vervolgens stelt men de azimut in volgens de instructies van de beheerder. De laserstraal wijst nu de kaarsrechte richting aan van de ruimingspiste. De harvester hoeft nu dus alleen de bomen op deze lijn te vellen, zonder dat ze gemarkeerd hoeven te zijn. Op de harvester is een ontvanger geïnstalleerd die het lasersignaal kan detecteren. De laser is zo tot 350 meter ver detecteerbaar. Voorwaarde is wel dat de lichtstraal niet geblokkeerd wordt.

Voorwaarden om met de richtpuntlaser te werken
Na de eerste ervaringen bleek dat deze werkwijze wel extra vaardigheid (en geduld) van de harvesteroperator vereist. Bovendien voegde de knikbesturing van de machine een extra moeilijkheid toe. Dat doet vermoeden dat de lasertechniek in combinatie met een vaste trekker, bijvoorbeeld bij klepel- of bosfreeswerken in jonge opstanden, vlotter zal verlopen dan met een harvester. Ten slotte lijkt de meerwaarde van de laser vooral te vinden in voldoende groot, goed ontsloten en ‘regelmatig’ bos. Veel obstakels in het terrein bemoeilijken de inzetbaarheid van dit toestel.

Over GNNS receivers, Vertex Geo Laser en 4G-tablets

De meesten onder ons kennen de hand-GPS. Hiermee kun je op voorhand waypoints bepalen en zo van punt naar punt lopen, terwijl je de bomen op de ruimingspaden markeert. Helaas is bij menig bosbeheerder gebleken dat bij weinig zichtbaarheid en dichte ondergroei al snel afwijkingen en fouten kunnen ontstaan.

Tijdens de themadag werd een 4G-tablet, gecombineerd met een externe GPS (een Juniper GNNS ontvanger) gedemonstreerd. Hiermee was het mogelijk tot 1 meter nauwkeurigheid te bereiken in het bos! Een veelbelovend aspect is dat men de externe GPS ook met een smartphone via Bluetooth kan verbinden. Vervolgens is het mogelijk om met een geo-app op de smartphone punten en lijnen ook zeer nauwkeurig te positioneren.

De beheerder heeft dan nog steeds de keuze om ruimingspistes af te lopen en de bomen te markeren op de piste of niet. Op voorhand zou men bijvoorbeeld met behulp van geosoftware (QGis, ArcGis, …) tracks kunnen creëren en uitlezen in een shape-file. Deze kan men dan inlezen in sommige boordcomputers van harvesters. Een tablet meegeven met de exploitant is ook een optie. Zodoende kan de harvester deze track met behulp van GPS ook nauwkeurig volgen.

De Vertex Laser Geo is de nieuwste versie van de eerder bekende hypsometer onder dezelfde naam (om boomhoogtes te meten). Deze is in staat om niet alleen hoogtes te meten, kroonomtrekken en volumes te berekenen, maar ook afstanden (ultrasoon) en GPS-locaties te registreren. Zo kan men met dit toestel ook ruimingspistes uitzetten, met verf markeren en digitaal registreren in één handeling!

Kortom, volop nieuwe mogelijkheden
Deze waardevolle themadag leverde interessante discussies en bruikbare inzichten op. De nieuwe technieken kunnen bijdragen aan een zo efficiënt en effectief mogelijke exploitatie. En die wetenschap maakt menig bosbeheerder terecht nieuwsgierig.

Meer info over houtoogst met vaste ruimingspaden is te vinden op https://www.ecopedia.be/pagina/houtoogst-met-vaste-ruimingspistes